Η ιστορία του δημόσιου χρέους

Τελευταία ενημέρωση : 07/12/2011

του Σαράντη Λώλου, καθηγητή Οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Αναδημοσίευση από ΤΑ ΝΕΑ Σαββατοκύριακο της 1-2 Οκτωβρίου 2011

Η πορεία των δημοσιονομικών μεγεθών δεν είναι διαχρονικά ομοιόμορφη, όπως δεν είναι ομοιόμορφη η δημοσιονομική και η γενικότερη οικονομική πολιτική που εφάρμοσε το καθένα από τα δύο μεγάλα κόμματα που βασικά άσκησαν την εξουσία από τη μεταπολίτευση και μετά. Έχουμε περιόδους άμβλυνσης δημοσιονομικών ανισορροπιών (1986-87, 1994-2003) αλλά και περιόδους που διαμορφώνονται εκρηκτικές καταστάσεις (1988-89, 2008-09). Πάντως, ένα διαχρονικό στοιχείο της συνολικής εικόνας είναι η υστέρηση των εσόδων κατά 5% του ΑΕΠ, κατά μέσο όρο, σε σύγκριση με τις δημόσιες δαπάνες.

Ειδικότερα:

Κατά την περίοδο 1974-81 οι κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας (Κ. Καραμανλής - Γ. Ράλλης) επέδειξαν χαλαρή δημοσιονομική πειθαρχία απέναντι στην ανάγκη να αυξηθούν οι μισθοί που ήταν καθηλωμένοι επί δικτατορίας, ενώ ο ρόλος του κράτους διευρύνθηκε με την κρατικοποίηση μεγάλων επιχειρήσεων. Η δυναμική του δημόσιου χρέους αρχίζει να διαμορφώνεται ήδη από το 1979 με άνοδο των δημόσιων ελλειμμάτων και του χρέους.

Μετά τις εκλογές του 1981, το ΠΑΣΟΚ (Α. Παπανδρέου), πιστό στις προεκλογικές του υποσχέσεις και με ευρύτατη κοινωνική συναίνεση αύξησε τις δημόσιες δαπάνες (μισθούς, συντάξεις) και διεύρυνε το κράτος πρόνοιας. Ως αποτέλεσμα, αυξήθηκαν τα ελλείμματα και το χρέος. Ωστόσο, η πολιτική αυτή δεν μπορούσε να διατηρηθεί και στη δεύτερη κυβερνητική θητεία (1985), το ΠΑΣΟΚ υποχρεώθηκε να αθετήσει προεκλογικές υποσχέσεις του και να εφαρμόσει ένα διετές σταθεροποιητικό πρόγραμμα (1985-87) για να αντιμετωπίσει τις ανισορροπίες της οικονομίας. Το πρόγραμμα αυτό είχε πρόσκαιρη επιτυχία και εγκαταλείφθηκε πριν από τη λήξη του, λόγω κοινωνικών αντιδράσεων εντός και εκτός ΠΑΣΟΚ. Ακολούθησε πλήρης αντιστροφή της οικονομικής πολιτικής (1987-89) με αποτέλεσμα την έκρηξη των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του χρέους.

Στις δύο διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις που ακολούθησαν (1989) και τον σχηματισμό δύο κυβερνήσεων συνασπισμού (Τζ. Τζανετάκη και Ξ. Ζολώτα), έγινε προσπάθεια μείωσης των ελλειμμάτων και συγκράτησης του χρέους σε κλίμα διακομματικής συναίνεσης. Οι κυβερνήσεις αυτές δεν μακροημέρευσαν και έτσι στα τέλη της δεκαετίας του 1980 το δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας αποκτά διαστάσεις διαρθρωτικού προβλήματος με τα ελλείμματα να κινούνται στο 15% περίπου του ΑΕΠ και το δημόσιο χρέος να πλησιάζει το 100% του ΑΕΠ.

Η κυβέρνηση της ΝΔ που προέκυψε από τις εκλογές του 1990 (Κ. Μητσοτάκης), επιχειρεί ένα φιλελεύθερο πρόγραμμα σταθεροποίησης της οικονομίας και συγκράτησης των δημόσιων ελλειμμάτων (1991-93), το οποίο δέχεται ισχυρή κοινωνική αποδοκιμασία και επιτυγχάνει μερικώς τους στόχους του. Το πρόγραμμα μετεξελίσσεται σε “Πρόγραμμα Σύγκλισης” (μείωση πληθωρισμού και ελλειμμάτων στη βάση αυστηρής οικονομικής πολιτικής) που θα οδηγούσε τη χώρα στην ΟΝΕ, το οποίο όμως δεν εφαρμόσθηκε επειδή η κυβέρνηση έχασε τη δεδηλωμένη.

Στις εκλογές του 1993 επανέρχεται το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία (Α. Παπανδρέου), αποδεχόμενο πλήρως τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας και εφαρμόζει ένα αναθεωρημένο Πρόγραμμα Σύγκλισης (1993-96) διατηρώντας τη φιλοσοφία του προηγούμενου. Το χρέος άρχισε να σταθεροποιείται και τα ελλείμματα να περιορίζονται. Η ευρωπαϊκή κατεύθυνση του ΠΑΣΟΚ παγιώθηκε το 1996 με την εκλογή του Κ. Σημίτη στην αρχηγία του κόμματος.

Το 1996 το ΠΑΣΟΚ κερδίζει τις εκλογές (Κ. Σημίτης) και εφαρμόζει ένα φιλόδοξο Πρόγραμμα Σύγκλισης. Η πιστή εφαρμογή του προσέδωσε αξιοπιστία στην άσκηση της πολιτικής, περιόρισε την αβεβαιότητα και διαμόρφωσε ένα σταθερό πλαίσιο ανάπτυξης. Επιταχύνθηκε, έτσι, η μείωση των ελλειμμάτων και του πληθωρισμού και η χώρα εντάχθηκε στην ΟΝΕ. Στη δεύτερη τετραετία του ΠΑΣΟΚ (2000-04), συνεχίζεται η σταθεροποίηση της οικονομίας, αποκλιμακώνεται το δημόσιο χρέος, αλλά τα ελλείμματα εμφανίζουν μικρή τάση ανόδου.

Στις εκλογές του 2004 τη διακυβέρνηση της χώρας αναλαμβάνει η ΝΔ (Κ. Καραμανλής). Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας (2004-07) δεν αλλάζει ουσιαστικά η δημοσιονομική εικόνα της χώρας. Η αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος το 2004 κατά 2% οφείλεται κυρίως στην αναθεώρηση του τρόπου καταγραφής των δημοσιονομικών στοιχείων (“απογραφή”). Ωστόσο, κατά τη δεύτερη περίοδο διακυβέρνησης της ΝΔ (2007-09) διαπιστώνεται αλματώδης άνοδος του δημοσιονομικού ελλείμματος (2008, 2009) που οφείλεται κυρίως στην αύξηση των δημοσίων δαπανών. Οι εξελίξεις αυτές πυροδότησαν την έκρηξη του δημόσιου χρέους από το 2009 και μετά, με αποτέλεσμα την αδυναμία δανεισμού της χώρας από τις ξένες αγορές (2010) σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης.

Το ΠΑΣΟΚ που ανέλαβε την εξουσία το 2009 (Γ. Παπανδρέου), υποχρεώθηκε μπροστά στο αδιέξοδο να προσφύγει στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης για την εξασφάλιση της χρηματοδότησης της οικονομίας, αναλαμβάνοντας σκληρές και συγκεκριμένες δεσμεύσεις με στόχο τη σταθεροποίηση των δημοσιονομικών μεγεθών. Η κυβέρνηση αναγκάζεται να αναθεωρήσει τη συνολική πολιτική που ακολουθήθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της μεταπολιτευτικής περιόδου. Το 2010, παρά τις καθυστερήσεις, σημειώθηκε σημαντική μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος, η οποία πρέπει να συνεχιστεί το 2011 με στόχο τη δημιουργία πρωτογενών πλεονασμάτων το 2012. Έτσι, θα μπορέσει να επιτευχθεί η περιστολή του δημόσιου χρέους.

Η δημιουργία πρωτογενών δημοσιονομικών πλεονασμάτων είναι εφικτή τα επόμενα χρόνια, εάν εξορθολογισθούν οι δημόσιες δαπάνες και βελτιωθεί ο φοροεισπρακτικός μηχανισμός, δεδομένου ότι τη δεκαετία 1994-2004 επετεύχθησαν πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα που έφτασαν το 5% του ΑΕΠ.